H Φλώρινα πίσω από την ομίχλη

Η περαντζάδα δίπλα στον ποταμό Σακουλέβα. (Φωτογραφία: ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ)

Μέσα σε βαλκανική ατμόσφαιρα, μπάντες με χάλκινα, έντονες γεύσεις και καλές τέχνες ζωηρεύουν την καταχνιά με χαμόγελα, χρώματα και μουσικές.

Ή όραση έχει προσαρμοστεί στις τοπικές συνθήκες ή η ομίχλη έχει μπει και στο καφενείο Διεθνές. Το σινιάκι, το τοπικό σύννεφο που κατακάθεται μέσα στη γούβα της Φλώρινας τον χειμώνα, ήρθε και πάλι για να μείνει. Προσωπικά, δεν μπορώ να τη φανταστώ χωρίς αυτό. Με ήλιο είναι μια άλλη πόλη. Η ομίχλη καθορίζει τη Φλώρινα. Τη μνημειώδη ατμόσφαιρά της, που διαχρονικά εμπνέει και γεννά καλλιτέχνες. Μέσα στο μυστηριώδες πέπλο της γίνονται όλα. Οι πρωινοί περίπατοι των γηραιότερων στον ποταμό Σακουλέβα – ασαφείς φιγούρες με τραγιάσκες που στρίβουν στα στενά σαν συνωμότες. Τα ψώνια στην ιστορική Αγορά. Το μπάσκετ και τα άλματα με σκέιτ των πιτσιρικάδων στο Νέο Δημοτικό Πάρκο – τους βλέπεις και δεν τους βλέπεις. Σε βλέπουν και δεν σε βλέπουν. «Δεν είναι τίποτα, τη συνηθίζεις», μου λέει ένας παππούς που παίζει μπουρλότ με τους φίλους του στο καφενείο, το οποίο στεγάζεται στο ισόγειο του ιστορικού ξενοδοχείου Διεθνές. Τα τζάμια στη Φλώρινα ιδρώνουν πλάι σε σόμπες και τζάκια που μένουν αναμμένα κάμποσους μήνες. «Και το κρύο το μαθαίνεις», συμπληρώνει, καθώς με βλέπει κολλημένη στην ξυλόσομπα. -24 βαθμοί έξω. Καλά είναι εδώ, ανάμεσα στα αποκόμματα και τις φωτογραφίες που θυμίζουν πως αυτό ήταν το στέκι του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ανάμεσα στα κάδρα και τον ωραίο καθρέφτη που είναι στην ίδια θέση 80 χρόνια τώρα και βάλε. «Μου ’χουν ζητήσει αμέτρητες φορές να τον πουλήσω, αλλά δεν το σκέφτηκα καν. Κάποτε μου έδιναν ένα διαμέρισμα στη Σκιάθο για να τους δώσω τον καθρέφτη!» μου λέει ο ιδιοκτήτης Γιώργος Βελλιάνης. Ο γιος του ο Δαμιανός έχει αναλάβει τώρα να κρατάει ζωντανό το πέρασμα στην οδό Μ. Αλεξάνδρου.

Σε αυτόν τον δρόμο βρίσκονται και κάποια από τα πιο όμορφα κτίρια της πόλης. Τα υπόλοιπα βρίσκονται κατά μήκος του ποταμού Σακουλέβα, στη διαχρονική περαντζάδα της Φλώρινας, στον ωραιότερο περίπατο. Σπίτια μακεδονίτικα, παραδοσιακά (αποκαλούνται οθωμανικά), νεοκλασικά και τα περίφημα εκλεκτικιστικά του Μεσοπολέμου, τα οποία ενσωματώνουν στοιχεία από διάφορες τάσεις, γι’ αυτό και καθένα από αυτά είναι μοναδικό. Εδώ γύρισε σκηνές ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, εδώ συσσωρεύεται όλη η γοητεία της πόλης, η βαλκανική αύρα της. Να βαδίζεις νύχτα μέσα στη μυστηριακή ατμόσφαιρα της ομίχλης, που γίνεται πορτοκαλί από τους φανοστάτες, με το τοπίο να αντικατοπτρίζεται στο ποτάμι, όταν δεν είναι παγωμένο βέβαια. Να βλέπεις τα παλιά σπίτια άλλοτε ρημαγμένα κι άλλοτε με φωτισμένα παράθυρα. Ελπίδα υπάρχει πάντως: ο αρχιτέκτονας Αχιλλέας Στόιος έκανε μελέτες αποκατάστασης και όλοι ελπίζουν σε θετικές εξελίξεις.

Ενδιαφέρων είναι και ο συμβολισμός που μεταφέρει το ποτάμι. Ο δρόμος στη μία όχθη του ονομάζεται Ελευθερίας και στην άλλη Μητροπολίτου Αυγουστίνου Καντιώτη. Τα δύο άκρα που για χρόνια δίχαζαν τη Φλώρινα. Ο γέροντας Αυγουστίνος έμεινε στην ιστορία με τις αυστηρές αρχές του, που για κάποιους διαφύλασσαν τα τοπικά ήθη, αλλά και με τους αφορισμούς του στη «φιλελεύθερη» προοδευτική κοινότητα που ανέκαθεν αποτελούσε ισχυρό πυρήνα στην πόλη. Διασημότερος αφορισμός ήταν εκείνος του Αγγελόπουλου και όλου του κινηματογραφικού καστ, που είχε συμμετάσχει στην ταινία «Το μετέωρο βήμα του πελαργού». Τα χρόνια πέρασαν, και οι δύο έφυγαν από τη ζωή, αλλά οι μνήμες καλά κρατούν. Ο σκηνοθέτης φρόντισε να μεταφέρει συμβολικά την ιστορία στο «Βλέμμα του Οδυσσέα» και ο γέροντας Αυγουστίνος να υπενθυμίζει τις συντηρητικές θέσεις του με τον 30 μ. σταυρό που έστησε στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα και είναι ορατός από παντού. Οπως και να ’χει, ο σαραντάλεπτος περίπατος έως εκεί πάνω, μέσα από το καταφύγιο θηραμάτων, και η θέα στην πόλη αξίζουν.

Χρώμα στη συννεφιά

Ομίχλη, παγωνιά, συντηρητική κοινωνία, νευραλγική θέση στα διαχρονικά ταραγμένα Βαλκάνια, στα σύνορα με την Αλβανία και την ΠΓΔΜ. Ενα διαρκές πηγαινέλα των λαών, ανακάτεμα γλωσσών και συνηθειών. Πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους η Φλώρινα ήταν ισχυρό διαμετακομιστικό κέντρο –αναφέρεται ότι είχε 45 χάνια– δίπλα ακριβώς στο κοσμοπολίτικο εμπορικό τρίγωνο Θεσσαλονίκης-Μοναστηριού (σημερινή Μπίτολα)-Κορυτσάς. Ολα αυτά καθόρισαν την προσωπικότητά της. Λες και η μουντάδα του κλίματος και η εσωστρέφεια που έφεραν οι πόλεμοι αντιμετωπίστηκαν με χρώμα και δημιουργία. Πώς αλλιώς να ερμηνευτεί που η τέχνη ήκμασε τόσο στη Φλώρινα; Ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, ονόματα μεγάλα σαν του Δημήτρη Καλαμάρα, του Νίκου Δογούλη, του Στερίκα Κούλη διέπρεψαν ξεπερνώντας τα τοπικά όρια.

«Σίγουρα έχουν συμβάλει σ’ αυτή την ανάπτυξη οι ιστορικές συγκυρίες και o συντηρητισμός που υπήρχε για πολλά χρόνια, όπως και το φως του τόπου και η πλούσια φύση του. Ωστόσο ας μην ξεχνάμε ότι ο νομός εποικίστηκε τον 19ο αιώνα από Ηπειρώτες χτιστάδες, αγιογράφους, ξυλογλύπτες. Οι πρώτοι καλλιτέχνες αυτοί ήταν», μου λέει ο ζωγράφος Νίκος Ταμουτσέλης, ένας από τους περίπου 40 καλλιτέχνες που δημιουργούν σήμερα στη Φλώρινα και διατηρεί, μαζί με τον πατέρα του Βαγγέλη Ταμουτσέλη, επισκέψιμο ατελιέ. Υπάρχει ακόμα το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης –δυστυχώς υπολειτουργεί εξαιτίας των δυσκολιών της εποχής– και κυρίως η Σχολή Καλών Τεχνών η οποία... οργιάζει δημιουργικά. Γύρω στους 60 σπουδαστές φιλοτεχνούν στην πόλη κι αν πέσεις σε εποχή πτυχιακών, τους βλέπεις να ζωγραφίζουν υπαίθρια, ενώ τα έργα τους εκτίθενται σε διάφορους χώρους του κέντρου. Με τμήματα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής και εφαρμοσμένων τεχνών και εξαιρετικούς, δραστήριους καθηγητές, το έργο της σχολής και η ζωντάνια που προσφέρει στην πόλη είναι υπερπολύτιμα.

Η Φλώρινα, βέβαια, είναι γενικά ζωντανή και δραστήρια πόλη. Παύλου Μελά και πλατεία Μόδη είναι γεμάτες από μπαράκια και φοιτητές, ενώ η σύγχρονη πιάτσα έχει επεκταθεί έως την Αγορά. Τα παιδιά μπαίνουν από μικρά στις τέχνες και στις δράσεις. Χάρη και στον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο του Αριστοτέλη, στην πλατεία Ηρώων, που λειτουργεί από το 1941 με τμήματα χορού, ζωγραφικής, θεάτρου, σκακιού κ.λπ., ενώ πλέον στεγάζει και την Πινακοθήκη Φλωρινιωτών καλλιτεχνών. Επίσης, τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά σκι, χάρη στη γειτνίαση της πόλης με το χιονοδρομικό κέντρο Πισοδερίου, αλλά και ξιφασκία, άθλημα στο οποίο η Φλώρινα έχει μεγάλη ιστορία. Αριθμεί δεκάδες πρωταθλητές, περίπου 100 ενηλίκους και γύρω στα 120 παιδιά, οι οποίοι προπονούνται στο υπερσύγχρονο προπονητικό κέντρο του Ομίλου Ξιφασκίας Φλώρινας (oxif.gr), και προπονητές που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους για να μεταφέρουν την ομορφιά του αθλήματος, όπως ο Πέτρος Τσόκας και ο Λεωνίδας Καλυβιάνος. «Η ξιφασκία ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία του Φλωρινιώτη», μου λέει ο πανελληνιονίκης και βαλκανιονίκης Πέτρος Τσόκας – και μάλλον εννοεί ότι οι Φλωρινιώτες τα κερδίζουν όλα με το σπαθί τους.

Μ’ αυτά και μ’ εκείνα καταλαβαίνεις πως στη Φλώρινα δεν έρχεσαι για τα αξιοθέατα (στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το αρχαιολογικό μουσείο), έρχεσαι για τα βιώματα. Οι Φλωρινιώτες διατηρούν τα έθιμά τους, σκορπούν την υπέροχη ευχή «καλή ευκολία», πίνουν εξαιρετικό τσίπουρο, τρώνε πολύχρωμα και έντονα για να αντιμετωπίσουν λες την παγωνιά. Αν κάνετε μια βόλτα στην 100 χρόνων Αγορά της μεταξύ των οδών Φιλίππου, Μόδη και Χάσου, κάθε Τετάρτη και Σάββατο, θα τα χάσετε από τα χρώματα και την πολυκοσμία. Θα καθίσετε στο καφενείο του Νάσου με τις υπέροχες τοιχογραφίες του Μανώλη Πολυμέρη, στο ταπεινό μεζεδοπωλείο του Πολατίδη ή στα σύγχρονα τσιπουράδικα της στοάς Σπυράκη. Θα γευτείτε πιπεριές Φλωρίνης σε όλες τις μορφές, σε πίτες, σε αλλαντικά, σε τουρσί. Θα δοκιμάσετε πολίτικη σαλάτα και κεμπάπι με κρεμμύδι βουτηγμένο στο μπούκοβο. Κι αν είστε τυχεροί, θα ακούσετε και τον μοναδικό ήχο της: τα περίφημα χάλκινα, την ψυχή της Φλώρινας και της Δυτικής Μακεδονίας γενικότερα, από την εξαιρετική Φιλαρμονική του Δήμου ή από μπάντες όπως αυτή των αδελφών Βαλκάνη. Κι αν πετύχετε κάποια παρέα με τρομπέτες και κλαρίνα σε κάποιο γλέντι ή στον δρόμο να περιφέρεται παίζοντας, αφήστε τον συγκινητικό, πολυπολιτισμικό ήχο να σας συνεπάρει. Και να σας θυμίσει πού βρίσκεστε και γιατί ετούτη η πόλη είναι τόσο ιδιαίτερη: «Στη Φλώρινα κλαις δύο φορές... Μία όταν έρχεσαι και μία όταν φεύγεις», όπως μου είχε πει κάποτε και ο εξαιρετικός λαογράφος Λάζαρος Μέλιος. Δίκιο είχε.

Οι πιπεριές Φλωρίνης είναι αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής γαστρονομίας. (Φωτογραφία: Κλαίρη Μουσταφέλλου)

Καθημερινή 10.01.2017