Όταν η Θεσσαλονίκη είχε τραμ...

28 Μαΐου 1893, η Βελγική Εταιρεία «Τροχιοδρόμου και Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης», βγάζει το πρώτο τραμ στους δρόμους της πόλης. Στις 27 Ιουλίου του 1957, το τραμ που διασχίζει την Εγνατία εκτελεί το τελευταίο θορυβώδες δρομολόγιό του Στις 11 Σεπτεμβρίου 1889 με Σουλτανικό Ιραδε (Διάταγμα), ο Χαμδη Βεης ανέθεσε την κατασκευή και την εκμετάλλευση του τροχιοδρόμου της Θεσσαλονίκης στη Βελγική "Εταιρεία Τροχιοδρόμου και Ηλεκτροφωτισμού Θεσσαλονίκης" (Compagnie de Tramways et d' Eclairage Electrique de Salonique), η οποία διόρισε τον Γάλλο μηχανικό M. Kaul, για διευθυντή της.

Η σύμβαση υπεγράφη μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής κυβέρνησης, την οποία εκπροσώπησε ο Ζιχνη Πασάς και του Χαμδη Βεη Εφέντη. Βάσει της σύμβασης αυτής παραχωρήθηκε το δικαίωμα εκμετάλλευσης των τροχιοδρόμων μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 1957. Σύμπτωση ή παιγνίδι της ιστορίας.

Το τραμ χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή και σήμερα ξαναζεί μέσα από τα φίλμ που αναρτούν οι νοσταλγοί της παλιάς πόλης στο διαδίκτυο. Βλέπουμε σκηνές από μια πόλη φιλική, με πολλούς πεζούς και ελάχιστα αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης. Αρχικά, το τράμ ήταν ιππήλατο, αλλά στη συνέχεια, το 1908, έγινε ηλεκτροκίνητο. Παραγγέλθηκαν από βελγικό εργοστάσιο 30 οχήματα, τα οποία ανέπτυσσαν ταχύτητα 15 με 20 χλμ την ώρα.

Οι γραμμές του τραμ στην Εγνατία ήταν ένα επίπεδο πιο πάνω από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο και είχαν κανονικά ρείθρα πεζοδρομίου. Ετσι, δεν υπήρχε περίπτωση τα οχήματα να μπούν ή να διακόψουν την πορεία του τραμ. Οι κολόνες που κρατούσαν τα καλώδια του τραμ, είχαν σχήμα σταυρού και ήταν από χυτοσίδηρο μασίφ μαντέμι σκαλιστό. Ήταν περίπου ίδιες μ” αυτές της παραλιακής λεωφόρου Νίκης, που έμειναν στη θέση τους περισσότερα χρόνια. Ο ίδιος δρόμος, λίγα χρόνια αργότερα, παρουσίαζε αυτήν την εικόνα, χωρίς το τραμ που ξηλώθηκε βιαστικά....

Από το 1890 η Θεσσαλονίκη φώτιζε τους δρόμους της με φωταέριο που χρησιμοποιούσαν και πολλά νοικοκυριά, ενώ από το 1892 είχε σύγχρονο δίκτυο ύδρευσης. Την ίδια περίοδο, τον Μάιο του 1893, δρομολογήθηκαν τα πρώτα ιπποκίνητα τραμ, που από το 1908 έγιναν ηλεκτροκίνητα. Τα τραμ εξυπηρετούσαν δύο γραμμές: η μία από το Ντεπό ως το λιμάνι μέσω των οδών Βασιλ. Όλγας, Βας. Γεωργίου, λεωφόρου Νίκης και λίγο αργότερα μέσω της οδού Τσιμισκής, και η δεύτερη από το Χιρς, στο σημερινό Ιπποκράτειο νοσοκομείο, μέσω οδού Κωνσταντινουπόλεως, λεωφόρου Στρατού, Δεσπεραί, Εγνατίας και 26ης Οκτωβρίου, ως το Μπέχτσιναρ, γνωστό ως Κήπος των Πριγκίπων μετά την απελευθέρωση. Δύο ακόμη κάθετες γραμμές, ανάμεσα στον Λευκό Πύργο και το Συντριβάνι μέσω της οδού Εθνικής Αμύνης η μια, και από το λιμάνι μέσω της οδού Βενιζέλου ως την Εγνατία, ολοκλήρωναν το δίκτυο που εξυπηρέτησε με μικρές αλλαγές τους Θεσσαλονικείς ως το 1957, όταν ξαφνικά ξηλώθηκαν! Το 1907 ξεκινούν οι εργασίες για να γίνει ηλεκτροκίνητο το τραμ με το πρώτο ηλεκτροκίνητο τραμ να κυκλοφορεί στις 14/6/1908.

Πρόκειται για τραμ αμερικανικής και βελγικής κατασκευής για 35 επιβάτες περίπου: 30 οχήματα Westinghouse και 25 οχήματα της Ateliers Metallurgiques με δύο κινητήρες 27-30 ίππων της ACEC “(Atelier de Construction Electrique de Charlerois) το καθένα και ανέπτυσσαν ταχύτητα 15-20 χλμ/ωρα. Οι βασικές γραμμές για αρκετά χρόνια θα παραμείνουν δύο. Η πρώτη ακολουθούσε τη διαδρομή Ντεπώ - Βασ. Όλγας – Παραλία - Πλατεία Ελευθερίας - Τελωνείο. Το 1926 οι γραμμές απο την παραλία ξηλώθηκαν και τοποθετήθηκαν στις οδούς Τσιμισκή και Παύλου Μελά. Το τραμ κατέληγε στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείουν οι δρόμοι Τσιμισκή, Βενιζέλου, Αγίου Μηνά και Ίωνος Δραγούμη. Η δεύτερη γραμμή από το ύψος του Λευκού Πύργου διακλαδίζονταν από τη προηγούμενη και ακολουθούσε τη διαδρομή: Λευκός Πύργος - Εθνικής Αμύνης – Συντριβάνι – Εγνατία – Βαρδάρη – Παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός – Μπεχτσινάρ. Οι γραμμές του τραμ ήταν διπλής κατεύθυνσης. Τα αρχικά σχέδια των γραμμών του τραμ, φυλάσσονται σήμερα στο Αρχείο Επιχειρήσεων και Ιδιωτών του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Στις 16.4.1912 η οθωμανική κυβέρνηση υποχρεώνει την Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού να ενοποιηθεί με την Εταιρεία Τροχιοδρόμων, για να δημιουργηθεί η ΕΤΗΘ. Τα κεφάλαια της Εταιρείας είναι βελγικά και έδρα της οι Βρυξέλλες. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι τροχιόδρομοι διασταυρώθηκαν με τους σιδηροδρόμους, που οι στρατοί της Αντάντ έκριναν απαραίτητους για την εξυπηρέτηση των νοσηλευτικών και άλλων αναγκών του πολέμου. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, το 1917 προεκτάθηκε η γραμμή που περνούσε από το Συντριβάνι, μέχρι τη συνοικία της Ευαγγελίστριας. Μια μονή γραμμή στρώθηκε από την οδό 25ης Μαρτίου μέχρι την οδό Κωνσταντινουπόλεως, ενώ το 1926 στρώθηκε και η γραμμη Λεωφόρος Στρατού – Νοσοκομείο Χιρς (Ιπποκράτειο) που αργότερα προεκτάθηκε μέχρι την οδό 25ης Μαρτιίου. Ήδη οι τροχιοδρομικοί έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν συνδικαλιστική δράση. Στην ελληνική Θεσσαλονίκη θα αποτελέσουν πρότυπο και για άλλους κλάδους, αφού θα καταφέρουν να εξασφαλίσουν την υλοποίηση πολλών αιτημάτων τους. Το ελληνικό κράτος αναγκάζεται δύο φορές (1919 και 1924) να επιτάξει την ΕΤΗΘ, γιατί τα παράπονα των πολιτών διογκώνονται. Το 1934 οι τροχιόδρομοι είχαν γραμμές συνολικού μήκους 25 χλμ. και διέθεταν 102 οχήματα. Κάποιες σκέψεις για επέκταση της τροχιοδρομικής γραμμής προς την Τούμπα και την Καλαμαριά έμειναν τελικά απραγματοποίητες. Αξίζει να αναφερθεί ότι στις αρχές του 20ου αιώνα και εξαιτίας των γεγονότων του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και της πυρκαγιάς του 1917 σημειώθηκαν πολλές αλλαγές στο τροχιοδρομικό δίκτυο της πόλης. Στις 27.9.1940 ο Ι. Μεταξάς αναγκάζεται να εξαγοράσει την Εταιρεία. Στο κράτος παραδίδονται 102 οχήματα τραμ (τα 51 ρυμουλκά). Η κρατική ΚΕΤΘ είναι γεγονός. Παρ' όλες τις περιπέτειες της Κατοχής, τα τραμ θα επιβιώσουν. Μετά την απελευθέρωση, οι εργαζόμενοι αγωνίζονται να συντηρήσουν τα τραμ. Παρ' όλα αυτά, το 1945 το τμήμα της γραμμής από τον Βαρδάρη μέχρι το Μπεχτσινάρ και η διακλάδωσή της προς τον παλιό Σταθμό καταργούνται. Το 1949 η γραμμή που σταματούσε στο Χιρς επεκτείνεται μέχρι τη Μπότσαρη και το 1950 φθάνει στη Μαρασλή, για να ενωθεί με τη γραμμή της Μαρτίου. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι γραμμές που λειτούργησαν ήταν τρεις. Ντεπώ - Τσιμισκή (Ι. Δραγούμη) Χαριλάου - Πλατεία Μεταξά (Βαρδαρίου) Ντεπώ - Χαριλάου Ωστόσο το 1954 η Κυβέρνηση αποφασίζει την κατάργηση του τραμ και στις 8 Μαΐου 1954, ξηλώθηκε η γραμμή της Β. Όλγας, ενώ με διάφορες προφάσεις αρχίζει να διακόπτετε η λειτουργία του τραμ, και στις 27 Ιουλίου 1957 το τραμ περνάει για τελευταία φορά από την Εγνατία. Εμπρός ένας υπάλληλος ανέμιζε μια λευκή σημαία. Η εκμετάλλευση των αστικών συγκοινωνιών ανατέθηκε στο νεοσύστατο τότε ΟΑΣΘ.

sidirodromika nea